Dipnotlar

[1*] C. N. Starcke, Ludwig Feuerbach, Stuttgart, Ferd. Encke. 1885. -Ed. 

[2*] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, "Encyclopädie der philosophischen Wissenschaften im Grundrisse. Erster Thell. Die Logik", Werke, Bd, 6. Berlin 1840. -Ed. 

[3*] Goethe, Faust, Erster Teil, Studierzimmer. -Ed. 

[4*] Bkz: "Komünist Parti Manifestosu". Burjuvazinin bu devrimci eyleminin açıklandığı pasajlar. -Ed. 

[5*] Bkz: Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 175-177. Sol Yayınları. -Ed. 

[6*] Bugün bile yabanıllarda ve aşağı barbarlarda, düşlerinde kendilerine görünen insan biçimlerinin, bir an için kendi bedenlerinden ayrılmış bulunan ruhlar oldukları yolundaki anlayış hüküm sürmektedir. Bunun içindir ki, gerçek insan, düşteki görüntüsünün bu düşleri görenlere karşı işlediği eylemlerden sorumlu tutulur. Örnegin, İmthurn, 1884'te Guyan Hintlilerinde bunu saptamıştır. [8]

[7*] Engels Feuerbach'ın özdeyişlerinden alıntıları Karl Grün'ün şu kitabı üzerinden yapıyor: Ludwig Feuerbach in seinem Briefwechsel und Nachclass sowie in seiner Philosophischen Charakterentwicklung, Bd. 2, Leipzig ve Heidelberg 1874. -Ed. 

[8*] Vogt, Büchner, Moleschott. -Ed. 

[9*] "Öyleyse sizin dininiz de tanrıtanımazlık!" -ç. 

[10*] Engels, Ludwig Feuerbach'ın şu üç yapıtından alıntı yapıyor: Widerden Dualismus von Leib und Seele, Fleisch und Geist - Noth meistert alle Gesetze und hebt sie auf - Grundlage der Philosophie. Nothwendigkeit einer Veränderung. -Ed. 

[11*] Bilinmez ülke. -ç. 

[12*] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, "Grundlinien der Philosophie des Rechts oder Naturrecht und Saatswissenschaft im Grundrisse" ve "Vorlesungen über die Philosophie der Religion", Werke, Bd. 8, Berlin 1833 ve Bd. 12, Berlin 1840. -Ed. 

[13*] Ludwig Feuerbach, "Fragmente zur Charakteristik meines philoscphischen Curriculum vitae", Sämmtliche Werke, Bd. 2. Leipzig 1846. -Ed. 

[14*] Engels, Ludwig Feuerbach'ın şu yapıtlarından alıntı yapıyor: Widerden Dualismus von Leib und Seele, Fleisch und Geist - Noth meistert alle Gesetze und hebt sie auf. -Ed.

[15*] Burada kişisel bir açıklama yapmama izin verilsin. Son zamanlarda birkaç kez bu teorinin hazırlanışındaki payım ima edildi, onun için bu noktayı aydınlatacak birçkaç söz söylemekten kendimi alakoyamam. Marks ile kırk yıllık ortak çalışmam sırasında ve ondan önce teorinin hazırlanışında olduğu keder özellikle geliştirilmesinde de benim belli bir kişisel payım olduğunu yadsıyamam. Ama, özellikle iktisat ve tarih alanında yön verici temel fikirlerin büyük çoğunluğu ve özellikle de bu fikirlerin kesin ifadelendirilişleri, Marks'ın işidir. Benim teoriye katkımı, olsa olsa birkaç özel bilgi dalı dışında, Marks, bensiz de gerçekleştirebilirdi. Ama Marks'ın yaptığını ben yapamazdım. Marks, bizim hepimizi aşıyordu; Marks, hepimizden daha uzağı, daha geniş ve daha çabuk görüyordu. Marks, bir deha idi; biz ötekiler ise, olsa olsa yetenekli kişiler. O olmasaydı, teori bugün bulunduğu yerden çok gerilerde olurdu. Dolayısıyla teori haklı olarak onun adını taşıyor. [Engels'in notu]

[16*] Bkz. Bir Kol İşçisi Tarafından Anlatılan İnsanın Kafa Çalışmasının Özü, Saf ve Pratik Aklın Eleştirisi, Hambourf, Meissner, 1869